Jakobus 5:14
HOOFDSTUK 4 WIE MAAKT ZIEK, WIE GENEEST?
De bron van ziekte en genezing
Bij deze kwestie is een belangrijke vraag uit welke bron een bepaald verschijnsel komt. In het algemeen kan gesteld worden dat zaken uit drie verschillende“bronnen” kunnen voortkomen en wel:
a iets is uit God;
b iets is uit de satan;
c iets komt voort uit de mens.
Dit geldt ook voor ziekte en genezing.
In verband met ons onderwerp zullen we twee kwesties aan de orde moeten stellen en wel
1) het veroorzaken van ziekte en
2) het bewerken van genezing?
We gaan dat na bij de drie hierboven genoemde “bronnen”. Bij punt b zullen we nader moeten ingaan op de vraag of satan wel genezing kan schenken.
a1 Ziekte uit Gods hand
Er zijn christenen die zeggen dat God geen ziekte zendt en Hij geen bedoeling met ziekte heeft. Ziekte en gebrek zouden altijd het werk van satan zijn.
Dit is een heel eenzijdige opvatting. Dat God een gelovige geen ziekte en ongemak zendt, is in strijd met Ex. 4:11. Als Mozes zich aan zijn zending om naar Farao te gaan, wil onttrekken met een beroep op het feit dat hij “zwaar van mond en zwaar van tong is” antwoordt God hem: “Wie heeft de mens een mond gegeven, wie maakt stom of doof, ziende of blind; ben Ik het niet, de Here”.
a2 God geneest
Dat God en Jezus Christus mensen beter kunnen maken staat buiten kijf. In Lk 17:11-19 hebben we daarvan een prachtig voorbeeld. Het gaat over de reiniging van tien melaatse mannen. Let wel, ze worden alle tien gereinigd. Het enige verschil is dat er slechts één terugkeert naar de Heer en dat hij met luide stem God verheerlijkt. Voor christenen is het dus geen punt van discussie dat God en Jezus Christus zieken kunnen genezen
b1 Maakt satan ziek?
Dat Satan mensen ziek kan maken is zeker mogelijk. Een voorbeeld daarvan vinden we in het geval van de kromgebogen vrouw. Van haar lezen we in Lk 13:16 “En deze, die een dochter van Abraham is, welke de satan achttien jaar gebonden had, moest die niet losgemaakt worden van deze band op de dag van de sabbat?”.
Uit deze tekst mogen we echter niet concluderen dat satan a l t ij d de veroorzaker van ziekte is of dat God in zo’n geval buiten spel staat, want dat strijdt met Ex.4:11, Eerder moeten we concluderen dat satan bij ziekte een instrument van God kan zijn. We zien dat bij Job waar God hem toeliet om deze vrome man ziek te maken.
We lezen op een andere plaats dat er geen musje op aarde valt “zonder uw Vader”. Op zijn minst betekent dit dat God er weet van heeft, maar er is veel voor te zeggen – zoals ook de NBV heeft – dat het niet gebeurt zonder de wil van de Vader (vgl. ook Lk 12:6,7)
In dit verband wil ik een uitspraak aanhalen die ik van Aad van der Sande hoorde: “Niet alles komt uit Gods hand, maar God neemt het wel ter hand” en neemt het dan voor zijn rekening.
b2 Kan satan mensen gezond maken?
Een andere vraag is of satan ook mensen beter kan maken? Ik betwijfel dat heel erg. In ieder geval lezen we daar geen voorval van in de bijbel. Zij die sceptisch staan tegenover genezingen die geclaimd worden, moeten wel erg voorzichtig zijn om te zeggen dat ook satan mensen kan genezen.
Sommigen wijzen in dit verband op de mededeling in Op 13 waar van het beest gezegd wordt dat het een dodelijke wond had die genezen werd. Er staat echter niet dat satan dat beest geneest. Belangrijker is nog dat het beest het toekomstige wereldrijk voorstelt en dat van dat beest d.w.z. van dat rijk gezegd wordt, dat het “was, niet is en zijn zal” (Op 17:8). Die uitdrukking kan men niet toepassen op de regeerder van dat rijk. Het rijk zelf zal herleven en vele schriftuitleggers menen dat we hier met het hersteld Romeinse rijk te doen hebben. De gedachte dat ook satan kan genezen vindt geen steun in Op 13 of 17.
Valse profeten
Met het bovenstaande is niet alles gezegd, want wat te denken van de valse profeten die optreden en zullen optreden? De Heer Jezus wijst op deze mensen in zijn rede op de Olijfberg met de woorden dat vele valse profeten zullen opstaan en velen zullen misleiden. Van hen getuigt de Heer dat ze vele grote tekenen en wonderen zullen geven om zo mogelijk ook de uitverkorenen te misleiden (Mt 24 11, 24; vgl Mt 7:15; 1 Tm 4:1; 1 Jh 4:1). Daar komt bij dat Paulus van de mens van de zonde zegt, dat zijn komst is naar de werking van de satan met allerlei kracht en tekenen en wonderen van de leugen (2 Th 2:9). Ik ben ervan overtuigd dat die tekenen op zichzelf geen leugen zijn. Het gaat m.i. niet om trucjes maar om daadwerkelijke krachten zoals je die ook vindt bij de priesters van Farao destijds (Ex 7:8-13). Die tekenen dienen echter om de leugen van de valse leer ingang te doen vinden.
Toch ook nog even naar Op 13. We lezen daar dat de valse profeet aan het beeld van het beest adem geeft opdat het zou spreken (vs 15). We moeten dus niet te gering van de macht van satan en zijn handlangers denken. Dat geldt ook voor deze tijd. Toch betwijfel ik of ze daadwerkelijk kunnen genezen. Ik denk dan aan het feit dat de geleerden van Farao heel wat konden, maar dat ze niet het wonder konden nadoen om van stof muggen te maken. Leven tot stand brengen waar slechts stof was konden de geleerden van Farao niet .
Dit feit brengt mij ertoe te betwijfelen dat satan en zijn machthebbers mensen kunnen genezen daar waar de beginselen van de dood optreden.
c1 Ziekte die voortkomt uit de mens
Tenslotte de derde vraag of ziekte kan voortkomen uit de mens. Dat kan zeer zeker en er zijn zelfs diverse mogelijkheden. Iemands leefwijze kan de oorzaak zijn van een ziekte of een handicap. Denk aan overmatig eten.
Niet voor niets wordt in laatste jaren gewaarschuwd tegen de gevaren van roken. Daaraan kan toegevoegd worden overmatig drankgebruik, het gebruik van drugs en diverse andere zaken waardoor mensen zich een ziekte op de hals kunnen halen.
Heel duidelijk is ook dat iemand door een losbandige levensstijl een geslachtsziekte zoals aids kan oplopen. Het schrijnende is dat zo iemand anderen (bijv. echtgenote, echtgenoot en of kinderen) kan besmetten. Je loopt dan geen ziekte op door eigen schuld maar door de schuld van een ander. Een heel treurige en verdrietige situatie.
Lichamelijke gebreken kunnen ook ontstaan door onverantwoord gedrag. Denk aan onverantwoord hard rijden op een brommer, een motor of in een auto waardoor men een ongeluk krijgt met als gevolg een handicap. Ook hier kan een ander de schuld hebben van het ongeluk dat jou lichamelijke schade berokkent. Er zouden meer voorbeelden aan te voeren zijn, maar dat een mens oorzaak kan zijn van ziekte en handicap bij zichzelf of een ander is duidelijk genoeg. Berichten in de media leggen er helaas overvloedig getuigenis van af.
c2 Ook genezing door mensen
Het genezend vermogen van het lichaam. Maar kan genezing ook uit de mens voortkomen? Ook dat is m.i. mogelijk. Ik denk dan niet aan een genezing van een mens door een ander, maar aan het herstellend vermogen van het lichaam zelf. Dat is namelijk erg groot. Veel ziekten, we denken dan aan zogenaamde huiskwaaltjes genezen vanzelf. Maar dat niet alleen, er doen zich ook gevallen van herstel voor bij mensen die een ernstige kwaal hebben en dat soms zonder dat ze er van afweten. Er heeft zich het geval voorgedaan van een man van 80 jaar die volgens eigen zeggen en dat van zijn omgeving nooit ziek was geweest. Toen hij overleden was bleek bij sectie dat de man diverse ernstige ziekten had gehad, die hij “overwonnen” had zonder dat hij er ooit voor behandeld was. Ik baseer mij op een bericht dat ik daarover las in een tijdschrift.
Genezing door een ander, een arts
Natuurlijk kan genezing ook plaatsvinden doordat een arts een doeltreffend geneesmiddel voorschrijft. De Bijbel verbiedt het consulteren van een arts niet en evenmin het gebruik van medicijnen. Dat volgt uit de volgende bijbelse mededelingen:
- Christus stelt dat “zij die gezond zijn geen arts nodig hebben, maar zij die ziek zijn “ (Mt 9:12; Mk 2:17; lk 5:31);
- Lukas wordt door de apostel Paulus de geliefde geneesheer genoemd (Ko 4:14). Dat zou Paulus zeker niet gedaan hebben als het beroep van arts niet met de bijbel strookte.
Het gebruik van medicijnen vinden we ook in de Schrift:
- Bij de zieke Hiskia moest men op bevel van God een vijgenkoek op de zweer leggen (2 Kn 20:7);
- De Heer liet in de gelijkenis van de barmhartige Samaritaan door deze man olie en wijn gieten op zijn wonden (Lk 10:34);
- Aan Timotheüs schrijft Paulus voor een weinig wijn te drinken in verband met zijn zwakke gezondheid (1 Tm 5:23)
Als gelovigen door behandeling van een dokter en het gebruik van medicijnen genezen worden dan zullen ze ook in zo’n geval de genezing uit Gods hand aanvaarden, want uiteindelijk is Hij het die de arts de nodige wijsheid voor zijn taak geeft en aan wie de mens de kennis van geneesmiddelen te danken heeft. Maar middellijkerwijs is het de dokter die genezing schenkt.
In het bijzonder mogen we wel dankbaar zijn voor de hoge vlucht die de geneeskunde genomen heeft waardoor zelfs operaties kunnen worden uitgevoerd die het leven van een patiënt kunnen redden. Laten we dan ook voor artsen en verplegend personeel bidden.
Toch nog even een waarschuwing: Iemand heeft eens spottend opgemerkt dat als men alle medicijnen in de zee zou werpen dat een ramp voor de vissen maar een zegen voor de mensen zou zijn. Dit is overdreven gezegd, maar er zit toch een waarschuwing in en wel voor hen die gevaar lopen aan medicijnen verslaafd te raken en alles slikken waarvan ze denken dat het hen helpen kan. Het is verstandig voor het gebruik van medicijnen een arts te raadplegen om medicijnvergiftiging te voorkomen.
Genezing door gebed of uitoefening van de kracht of gave tot genezing
Deze beide aspecten hebben we al uitvoerig behandeld. Ik noem ze hier alleen voor de volledigheid. In deze perikoop wil ik nog wat uitgebreider ingaan op genezing die door menselijke beïnvloeding tot stand komt. Ik denk dan aan wat ik eerder noemde “funktionele” ziekten. Soms spreekt men daarover als genezing van ziekten die “tussen de oren zitten”.
Die uitdrukking wil ik echter niet gebruiken, want die wekt namelijk de indruk dat de zieke zijn kwaal simuleert. Nu kan er in bepaalde gevallen wel van simulatie sprake zijn, maar dat hoeft niet zo te zijn. Van dat laatste gaan we nu uit, want de patiënt voelt wel degelijk de pijn of merkt de handicap wel degelijk op.
Bij te lage of te hoge bloeddruk, hoofdpijn e.d. is dat zeker het geval. Nu kunnen dit soort stoornissen voortkomen uit de psyche van de mens en veroorzaakt worden door stress, angst of andere psychische aandoeningen. Maar ook bij meer onbestemde kwalen kan de patiënt wel degelijk een funktionele kwaal voelen. Voor hem is het pure realiteit. We zullen dat wel moeten beseffen en kunnen niet zonder meer stellen dat de persoon “zich aanstelt”. Uit mijn geheugen diep ik een paar voorbeelden op die dit aspect verduidelijken.
Een mevrouw die eigenlijk rechtshandig was kon met haar rechterhand geen thee- of koffiepot vasthouden. Ze schonk de kopjes altijd met haar linkerhand in. Soms gebeurde het echter dat ze toch rechts begon te schenken. Merkte ze dat op dan liet ze prompt de thee- of koffiepot vallen. Was dit inbeelding? Deed ze het om aandacht te trekken? Nee, ze vond het heel vervelend wat er dan gebeurde want ze moest de knoeiboel weer opruimen. Haar geest zei haar echter dat ze het rechts niet kon en dus kon ze het ook niet. Haar geest had zo’n macht over haar dat ze daardoor beheerst werd. Hier zien we dus de invloed van de geest of psyche over het lichaam
Dr. F.A. Nolle schrijft in zijn boek “Genezing en masse” dat het zieleleven van een mens te vergelijken is met een diep meer waar op de bodem zich diverse rotspieken bevinden. Een schipper op het meer heeft daar geen last van als het water hoog staat, maar daalt het water dan kan hij in de problemen komen. Zo is het ook met het menselijk zieleleven. Staat het water hoog, is de persoon blijmoedig en in goede mentale conditie, dan heeft hij geen last van verborgen kwalen in de diepte, maar zakt het water dan voelt hij de problemen.
Mensen die een druk leven hebben zeggen wel eens schertsend:“ Ik heb geen tijd om ziek te zijn”. Als ze een kwaaltje bemerken zetten ze zich erover heen, maar mensen die alleen zijn en geen bezigheid hebben, zijn vaak veel met hun lichamelijke toestand bezig en voelen dan ook elk kwaal. Ze richten er hun aandacht op en gaan er onderdoor.
Een seculiere of godsdienstige genezer kan zulke mensen helpen door ze voor te houden dat ze in feite niet ziek zijn. De godsdienstige genezer zal daarbij bijbelse gegevens aanvoeren die een patiënt vertrouwd in de oren klinken.
Tegen iemand die met krukken loopt geeft hij aan dat ze hun krukken weg kunnen gooien en dat gebeurt in diverse gevallen ook. De mensen verlaten genezen het podium bij een genezingscampagne of stappen genezen de spreekkamer van de psychiater uit.
Placebowerking
In feite doet het woord van de genezer in bovenbedoelde gevallen dienst als een soort placebo. Daaronder verstaan we een middel dat als geneesmiddel wordt toegediend maar dat helemaal geen geneesmiddel is. Het werkt niet, maar het helpt wel doordat de patiënt op de genezende werking vertrouwt en zijn geest, zijn psyche weer macht krijgt over zijn lichaam.
Hierbij moet ik denken aan een verklaring die ik onlangs hoorde. Iemand vertelde namelijk dat hij naar een genezingscentrum was geweest – als ik het me goed herinner – ging het over Lourdes. Hij had daar vele afgedankte krukken en stelten gezien, maar zo zei hij: Er waren geen kunstbenen bij. Dat klinkt ironisch maar het is wel de werkelijkheid. Moet je dan al dit soort patiënten naar een psychiater of zo zenden? Wel, dat helpt alleen als er bij de zieke een vertrouwen in de psychiater bestaat of gevestigd wordt. Bij de godsdienstige genezer wordt het vertrouwen o.a. gewekt door de leer die hij brengt. In die gevallen treedt er “genezing” op van functionele ziekten.
In deze perikoop neem ik iets over van wat een zekere heer R. van Dijck in een proefschrift heeft geschreven Hij stelt dat:
-uit onderzoek blijkt dat de effectiviteit van behandeling van psychische klachten voor een belangrijk deel afhankelijk is van het placebo-effect. Dat houdt verband met de mate waarin de patiënt verwacht dat een behandeling resultaat oplevert. Placebo is dan te definiëren als het creëren van een positieve uitkomstverwachting en het activeren van geneeskrachtige associaties… Placebo-effect is synoniem aan het ontwikkelen van zelfcontrole. Iemand die ziek is, is de controle kwijt en vraagt om hulp. Als iemand je iets kan bieden waardoor je weer de greep op jezelf terugkrijgt dan wordt de demoralisatie opgeheven en als gevolg daarvan kunnen de klachten afnemen.
- Dit geldt ook voor gebedsgenezingen. Gebedsgenezing kan het voorbeeld zijn van een zuivere en een sterke placebowerking. Hoe meer overtuigd iemand ervan is dat iets werkt en hoe meer hij aan een zieke het gevoel van meesterschap kan geven, hoe groter de kans op genezing
In deze gedachtegang zit m.i. heel veel waars. Met het voorgaande wil ik niet ontkennen dat er gevallen zijn van werkelijke zieken die bij consult van een genezer baat hebben en die op medisch onverklaarbare wijze genezen worden. We kunnen niet alle onverklaarbare genezingen aan placebowerking toeschrijven. Er doen zich nu eenmaal genezingen voor waarbij de medici voor een raadsel staan. Niettemin speelt placebowerking in veel gevallen een grote rol.